Imaam Axmed kuma ayaa uu ahaa? ~ Tixmagabe

Imaam Axmed kuma ayaa uu ahaa?

“Gabay iyo in geed laga hadliyo, gobannimaan sheegtay,

Garbadaan ku tiirsaday rag inu, garab maraan sheegtay,

__Wiil-waal,

“Ma goblamin Darwiishkii,

Axmed Gurayna muu dhiman,

Geenyadu ma daallana”

__M. I. W. Hadraawi,

Waa Axmed Ibraahin Al-qaasi “Duulane” ama “Duulaan badane” nin karmeedkii inan-golyeedka ahaa, halyeeygii libta, boqorkii hoodada badnaa, ilayskii Islaamka geeska Afrika. Waa tafiirtii iyo dhashii mujaahidiintii diinta ee astaantoodu jihaadka ahayd, ee isna Alle dartii u shahiiday.

Hormuudkii holdoorka geeska, Baashihii hoggaamiyeyaasha islaamka ee mandaqandan. Waxa uu ku dhashay tuulada Hoobato ee gobollada Herer sannadkii 1488kii. Dhallaanimadiisii waxa uu ku soo kacaamay magaalada Herer. Magaaladaas ayaa uu ka dhigtay quraanka isaga oo ku xafiday quraanka. Axmed Guray, isaga oo aan weli qaangaadhin ayaa la soo weriyay in uu ahaa wiil aad u firfircoon oo hawlkar ah. Ragganimo iyo geesinimo dheeraad ah oo aan lodkiisii lagu arag ayaa uu la golayimi. Aabbihii isaga oo aan gaashaanqaad noqon ayaa uu dhintay, dabadeedna hooyadii ayaa u soo qaadday magaalada Saylac. Halkaas oo uu ka sii watay barasha diinta iyo quraanka. Sidii dadkii reer Herer ayay kuwii reer Saylacna u arkeen Axmed Guray in uu yahay wiil dedaal iyo ragganimo badan. Markii uu waynaaday waxa ka soo muuqatay haybad iyo golajoognimo ballaadhan.

Sayid Axmed Guray, waa imaamkii ku caan baxay jihaadka iyo u hiilinta diinta islaamka. Dhiganeyaasha iyo kutubta mahadhada ayaa uu baal dahab ah kaga suntan yahay. Dhaxalkii halgankiisuna waxa uu noqday mid ay gaalo iyo islaamba ka faalloodeen, xuseen oo kaydiyeen. Sayid Axmed Guray, dadka ka markhaati kacay sayidnimadiisa waxa ka mid ah culimo waaweyn oo cilmiga diinta looga danbayn jiray, kuwaas oo ay ka mid ahaayeen;

1. Cali bin Cumarkii Shaadiliga quraysheed ahaa ee Yaman ka soo jeeday. Sheekhaas oo buuggaagta taariikhdu tibaaxeen in uu Imaam Axmed karaamooyinkiisa ku sii sheegay.

2. Imaam Al-Mascuudi iyo rag kale oo ay isku xilli ahaayeen Imaam Axmed. Kuwaas oo sheegay in uu Xabasha oo dhan gacanta ku dhigay, buuralaydeeda iyo bannaannadeedaba hantiyey. Isaga oo dulleeyay kuwii gaalada ahaa ee isla weynaa, maadhoodii iyo sadadoodiina qaybiyay, kiniisadahoodiina wada gubay.

3. Sayid Maxamed bin Axmed Maxamedkii Quraysheed ee reer Tuunis, waxa uu yidhi;

“Imaamku (Axmed) rukun weeye ka mid ah rukunnada Ilaahay –dhab bay ahayd in uu sidaa ahaa- oo uu yahay seef ka mid ah seefaha Alle. Isaga ayaa uga raalli noqday in uu diintiisa u hiiliyo, gaaladana uu muquuniyo, kutubta hallawgana uu googooyo, guryaha been abuurkana gubo iyo in uu kala firdhiyo isbahaysiga sharka. Arrinkiisu bilawgiiba mid loo bogay ayaa uu ahaa. Talooyinkiisa toosan, guulihiisa caanka ahaa iyo abaabulkii weynaa ee ciidankii guushuba mahadhooyinka laga sheekaysto ayay ahaayeen”.

Sansaankii gobolka ee jihaadka dhaliyey

Degaanka geeska Afrika waa meesha keli ah ee saddexda diimood samaawi; Yuhuud, Kiristan iyo Islaamku, - haba u soo kala horreeyeene- ku kulmeen, iska hor-imaadyo adagina ku dhex mareen. Way dhici kartaa in bilawgii si nabad iyo xasillooni ah lagu wada noolaa, laakiin mar haddii rumaysnaanta iyo caqiidada lagu kala tagsan yahay xurguf iyo dagaal waa jirayaa, waana uu jirayba. Qoomiyaddaha waqooyiga Itoobiya ku nool ee Xabashida iyo Tigreega, diinta Masiixiyaddu waxa soo gaadhay amin hore oo ku siman qarnigii afraad ee Miilaadiga, Islaamku se laba qarni ka dib ayaa uu dunida ka soo iftiimay, markii Qur’aanku ku soo degay nebi Muxamed (N.N.K.H.A). Marakaas oo faafitaanka Islaamku ka bilaabmay Gasiiradda Carabta. Halkaas oo ay Muslimiintii u adkaysan waayeen dhibaatadii iyo cidhiidhigii reer Maka, dabadeedna uu nebigu (N.N.K.H.A) uu talo ku siiyay asxaabtii in ay u hijroodaan dhulkii ay Carabi u taqaanay degaanka Xabashida oo ah Geeska Afrika. Hijradaas oo ahayd farriintii (risaaladii) ugu horreysay ee Islaamku keeno Geeska Afrika iyo bilawgii uu ku bilaabmay xidhiidhka Islaamka iyo degaanku. Meeshii ugu horreaysay ee lagu dodo in ay asxaabtaa soo hijrootay ka soo degeen waxa ay dekedda magaalada Saylac. Gasiiradda Carabta iyo Geeska Afrika, markoodii horeba waxa dhexeeyay ganacsi wanaagsan oo iman jiray degmooyinka xeebaha, kaas oo markii dambe ay soo raaceen faafiyaashii diinta Islaamku, taas oo horsed u noqotay in Islaamku si nabad ah ugu faafo Geeska Afrika.

Qarnigii 9^aadee Miilaadiga, gobolka Shawa waxa ka soo if baxday boqortooyo Islaam ah oo ay aasaaskeeda lahaayeen niman Carab ah oo reer binu Makhsuum ah, kuwaas oo ay hadda ka sii joogaan dadka loo yaqaan Orgobuha. Qarnigii 13^naadwaxa soo shaac baxday boqortooyadii calanka weynayd ee Awfaat, taas oo uu aasaaskeeda lahaa boqor la odhan jiray Cumar Walasmac, kaas oo la tibaaxo in uu ka soo jeeday tafiirtii Sheekh Yuusuf Al-Kownayn. Boqortooyadan oo 1385^tiila wareegtay boqortooyadii kale ee Shawa, iyada oo Awfaat noqotay dawladdii Islaam ee ugu saamaynta badnayd Geeska Afrika. Waxa ay gacanta ku dhigtay marsooyinka Saylac iyo Berbera oo ku yaallay irridaha ganacsigu Afrika u soo maro ama ka baxaba. Boqorradii Xabashida ee xukunkoodu ku salaysnaa dhulgoosiga ayay arrintani ku abuurtay quudhi-waa iyo xaasidnimo ku kalliftay isku-dayga in ay gacanta ku dhigaan ganacsatadii muslimiinta iyo hantidoodaba. Taas oo dhalisay in ay dhac iyo boob joogto ah kula kacaan, dawladdii Islaamkana colaado iyo weerarro joogto ku soo qaadaan. Xilligaas Geeska Afrika waxa ka samaysmay dawladdo badan oo ay ka mid ahaayeen; Dawaaro, Baali, Sharkha, Hadya, Futajaar, Arabaani, Daarah iyo Cadal ama Awdal oo ka soo xuubsiibatay dawladdii Awfaat.

Haddii ay kuwaasi ahaayeen dawladdihii Islaamka ee waaweynaa, dhinaca kale waxa ka jirtay dawladdii Xabashida oo cadaw ku ahayd. Dawladdaas oo fadhigeedu ahaa buuralayda ay galaan qoomiyaddaha Xabashida iyo Tigreygu. Intii ka horreysay 1270^kiiboqortooyadii Xabashidu nabad bay kula noolayd dawladdihii Islaamka ee ay jaarka ahaayeen. Intaa ka dib waxa boqortooyadii Xabashida hoggaanka u qabtay boqorradii ku andacoon jiray in ay ka soo jeedaan tafiirtii nebi Sulaymaan (cs) –Solomonoc Line-. Kuwaas oo huriyey dagaal diimeed si ay Geeska diin keli ah uga taliso, dhaqaalaha gacanta ugu dhigaan. Qalalaasihii iyo iska-hor-imaadkii waxa ka dhashay deggenaansho la’aan iyo dagaallo joogto ah. Jihaadka iyo halganka uu Imaam Axmed calanka u sidayna waxa sababteeda lahaa damaca boqoradaa Xabashida.

Sannadkii 1332^diiiyo wixii ka dambeeyay dagaalladii isdaba-joogga ahaa ee Xabashidu ku soo qaaday dawladdihii Islaamka ahaa, intoodii badnayd waxa ay ku habsadeen xilligii ugu adkaa, amintaa oo uu xukunkiisu socday boqorkii la odhan jiray Daawatkii koowaad 1382^dii– 1410^kiininkaas oo ku guulaystay in ay ciidamadiisii jebiyaan kuwii muslinka oo uu hoggaaminayay Sacdud-diin oo ahaa tafiirtii Cumar Walasmac. Suldaanka iyo ciidankiisii waxa loo soo eryaday Saylac, halkaas oo lagu dilay suldaankii laguna aasay Gasiiradda Saylac ee ilaa hadda magiciisii wadata.

Jugtaa weyn ee Islaamka gaadhay ma ay noqon jab aan laga soo waaqsan. Wiilashii Sacdud-diin dhalay oo markii aabbahood la dilay u gudbay Yemen, halkaas oo uu ku soo dhaweeyay boqorkii An-Naasir Axmed bin Al-ashraf Ismaaciil, ayaa dib u soo noqday, markii uu boqorku soo hubeeyay iyaga oo jihaadkii halkii ka sii ambaqaaday. Dawladdii Islaamka dib ayaa loo dhisay dhulkiina waxa lagu magcaabay Berru Sacdud-diin, magaala-madaxna waxa looga dhigay Dhakar magaalo la odhan jiray oo markii danbe Herer looga soo guuray. Muslinkii si heer sare ah ayay isu diyaariyeen, si ay u helaan awood caabbida duullamada Xabashida ee is daba joogga ah.

Dagaalyahanno badan oo ciidanka Muslinka hoggaaminayay ayaa rogaal-celiyay duullaanno ka hortag ah. Raggaas waxa ugu magic weynaa halgamaagii Garaad Maxfuud oo hoggaanka dagaalka ee Muslinka qabtay 1490^kii, waxa la dilay 1516^diimar uu ku duulay Xabashida. Waxa isaguna xoladadii jihaadka ka mid ahaa Suldaan Maxamed oo la dilay 1518^kii. Intaa wixii ka dambeeyay dhulka waxa ka dhacay qas iyo jaahwareer. Sanadkii 1508^diiwaxa boqor u noqday Xabashida nin la odhan jiray Libna Dengal ama Wanaag Segad. Waa boqorka intii uu Xabasha ka talinayay ay dheceen dagaalladii waaweynaa ee uu Imaam Axmed Guray Hoggaaminayay.

Haddaba, haddii aynu is waydiinno maxaa keenay duullamadii qarnigii 16^naadwaxa dhaliyey dagaalka iyo raadka ay ku reebeen Geeska Afrika; duullaamadaa xoogga leh ee ay Muslimiintu qaadeen waxa sal u ahaa.

1. Uurku-taalo iyo utun ay ku reebtay Muslimiinta dilkii madaxdooda uu ka midka ahaa, Sacdud-diin 1402^dii, Amiir Maxfuud 1516^kiiiyo kii Suldaan Maxamed 1518^kii.

2. Qodobka labaad oo ah mid intaaba ka daran ayaa ah, burburintii ay Xabashidu burburiyeen dawladdihii Islaamka ee Geeska Afrika ka dhismay.

3. Muslimiintu waxa ay ka gam’i waayeen dilkii, dhacii, boobkii iyo qafaalashadii ay boqortooyada Xabashidu sida badheedhka ugu hayeen muslinka Geeska Afrika.

Markaa waxa gar noqotay in duullimaadyada Xabashida la hor joogsado, gobolladii ay dhaceenna dib looga furto, loona aar gudo halyeeyadii iyo madaxdii muslinka laga dilay. Arrinta oo halkaa maraysa ayaa waxa dabkii gaas ku sii shubay duullimaadyo uu Bortiqiisku bilawgii qarnigii 16^naad ku soo qaaday xeebaha Geeska oo ahaa dhulkii Muslimiintu ku ganacsanayeen, xidhiidhna ay wada yeesheen boqortooyadii Xabashida.

Dilalkii loo geystay Garaad Maxfuud iyo Suldaan Maxamed ka dib, dhulkii Muslimiinta ka dhacay alaam (jaahwareer), jidgooyo iyo ammaanka oo khalkhalay. Arrimahaas oo sababay in la bannaysto xumaan iyo xaaraanba. Sidoo kale waxa laga dhaxlay in lagu sigto colaado sokeeye iyo in xukunku saldhigi waayo oo xadhig lama sitaan noqdo. Arrimahaasi waxa ay gogol-xaadh u noqdeen soo bixitaanka hoggaamiye Garaad Aboon la odhan jiray oo horjooge u ahaa koox dagaalyahanno ahaa. Sooma-jeeteyaashaasi waxa ay aad u diidanaayeen xukunka Suldaan Abubakar oo ahaa nin guddoon jilicsan oo gar leexsan, kaas oo isku deyray dar u hoggaansanaa oo safarrada dhib ku hayey. Garaad Aboon, amin lix sano ah ayaa uu degaankii qasnaa dejiyey oo habsami-u-socodkii nolosha soo celiyey. Arrintaas oo masayr ku ridday suldaan Abubakar, isaga iyo budhcaddiisii ayaa weerar soo qaaday, halkaas oo ay Garaad Aboon ku dileen. Duullaankaa Garaad Aboon lagu dilay ma uu noqon mid guulaystay oo kala diray kooxdii dulmi-diidka ahayd.

Garaad Aboon, calankiisu ma dhicin. Haddii ay dishay gacan ka xaq darani haddana waa noolaa isaga oo weji kale iyo magac kale sita! Kooxdii uu tababaray ee dagaalyahannada ahaa waxa ka mid ahaa halyey taariikhda wax weyn ka beddelay oo magaciisu ahaa Axmed Ibraahin Duullane (Al qaasi). Ninkaas oo kooxdii abaanduulle u noqday.

Geeridii Garaad Aboon ka dib, kooxdii iyo hoggaamiyahoodii oo meel durugsan ku sugan ayaa boqorkii Xabashidu dhulkii muslinka u soo diray Batriikhiisii Faanu’iil, si duullaan ugu qaado daafaha degaanka Muslinka ee Geeska. Waxa ay u geysteen muslinkii burbur weyn, bililiqo iyo qafaalasho. Suldaan Abubakar iyo budcaddiisiina dan iyo heello kama lahayn duullimaadyada ay Xabashidu ku soo qaadayeen dhulka muslinka. Beryahaa danbe ee Garaad Aboon sii mootanaana ciidamada Xabashidu wax kasta oo ay geystaan ul lagama daba tuuri jirin, Suldaan Abubakarna ficil daayoo hadal kama soo bixin lagamana filaynba.

Abaabulkii iyo hawlgalladii guulaha

Imaam Axmed Guray iyo kooxdiisii markii ay warkii naxdinta badnaa heleen way ka dhiidhiyeen, way is guubaabiyeen oo guntiga ayay dhiisha iskaga dhigeen, duullaankii Xabashidana inta ay ka daba duulleen ayay jebiyeen Batriikhii, wixii uu dhacay iyo dadkii uu qafaashayna way kala soo hadheen, iyaga oo hantidii oo dhan dadkii lahaa u celiyey. Dhacdadaasi waxa ay fadeexad iyo ceeb ku noqotay Suldaan Abubakar iyo kooxdiisii budcadda ahayd, Imaam Axmed Guray iyo saaxiibbadiina sharaf iyo karaamo ayay ku mutaysteen. Waxa ay noqdeen halyeeyo magacoodu astaan sharafeed noqday. Mar qudh ah ayaa weedhooda haadka iyo shimbiruhuba higgaadiyeen. Waa cusub oo muslimkii u beryay ayay noqdeen. Maalinkaa ka dibna Xabashidu duullaan danbe kuma soo qaadin daafaha dhulka muslimka.

Suldaankii jilicsanaa waxa uu arkay in cimaamaddii ka dhacday oo dadkii uu u soo baxay hoggaan wanaagsan, isagana uu hadda ka dib cidla joogo. Sidii caadada u ahayd ayaa isaga oo budhcaddiisii wata uu dagaal ku soo qaaday Imaamkii iyo ciidankiisii. Horaa loo yidhi “Dawaco halka ay macal idaad ku barato ayay macaluul ugu baqtidaaye” dagaalkaas waa ku jabay, Imaamka ayaana guushu ku raacday. Dhawr jeer ayaa la dhexdhexaadiyay, markasta se Suldaanka ayaa heshiiska ka baxayey oo weerar qaadayey. Qorigii dabka ahaa ee uu la fadhiisan waayay ayaa markii dambe galaaftay oo dagaal uu soo qaaday ayaa lagu dilay. Saldanaddiina walaalkii Cumar Diin, ayaa Imaamku u caleema saaray isaga oo ilaalinaya xeerka iyo meeqaamka suldaannada, waxa uu se ku kaabay walaalkii Maxamed Ibraahin (Imaamka walaalkii). Imaamku arrintaa waxa uu u sameeyay isga oo ka hortegaya in saldanaddani ay mar labaad dhib u geysato muslimiinta.

Shaqadaa ka dib, ayaa uu Imaam Axmed Guray bilaabayaa sidii uu cagta u saari lahaa wadadii jihaadka. Waa marka uu tooska u bilaabay abaabulkii iyo tabihii uu ku midayn lahaa muslimiinta, hadday noqoto maskax, muruq iyo maalba. Taas oo u sahlaysa in uu qaado duullimaadyadii Xabashi lagu muquuniyey.

Bulshadii dawladda Islaamka wada lahayd waxa ay ka koobnayd saddex qaybood oo kale ahaa;

1. Ganacsato deggen magaalooyinka.

2. Beeralay degaan ah oo aan guurin.

3. Dad reer guuraa xoolo dhaqato ah.

Saddexdaa qaybood ee bulshadu ka koobnayd marka dawladdu awoodda leedahay ee berisamaadka lagu jiro si wanaagsan ayay isula falgelayeen, noloshuna waa deggenayd. Marka se ammaanku liico ee dawladduna taag darraato reer guuraagu dhibaatooyin ayay geysan jireen, cidna ma ay ammaan gelin jirin. Ganacsatada iyo beeralaydu waxa ay ka koobnaayeen qoomiyado kala duwan, sida Soomaali, Cafar, Xarla, Orgobbaha iyo kuwo kale. Halka reer guuraagu ahaa Soomaali iyo Cafar keli ah. Sidaad darteed xoogga ugu badnaa ee haddii uu carbismo oo hoggaansamo, maamulkii Herer awood iyo ciidan laxaadle oo aan la waabin karin u yeeli lahaa, Soomaalida ayay ahaayeen.

Imaam Axmed Guray, arrintaa ayaa uu si wanaagsan u ogaa, sidaa daraadeed waxa uu halgankiisii u qaybiyey saddex qaab oo mid waliba muhiimadeeda leedahay iskuna taxan, una kala mudan sida ay u kala horreeyaan. Kuwaas oo u dhignaa sidan;

1. Habaynta, toosinta iyo isku dubbaridka reeraha Soomaalida iyo madaxdoodii oo uu taliskii hoos keenay.

2. Soo celinta dhulkii iyo dawladihii ay muslimiintu ku waayeen duullimaadyadii hore.

3. Iyo duullimaadyadii caan baxay ee uu ku qaaday Xabasha oo dhan.

Intaa ka dib, waxa dhacay duullimaadyadii waaweynaa ee taariikhda wax ka beddelay. Duullamadaas oo ay ugu caansanaayeen toddobada duullaan ee uu goob joogga ka ahaa qoraaga kitaabka Fatuux Al-xabash, Shihaabud-diin Axmed Cabdiqaadir oo caan baxay naanaysta “Fiqi Carab”. Duullamadaas kii ugu ba’naa waxa uu ahaa; Shimbira-kore oo dhacay 1529^kii. Duullaankaas oo ay foodda isku dareen laba ciidan oo aan tiro la is barbar dhigi karo lahayn, maalintaas ciidanka Xabashida fardooleydoodu waxa ay ahaayeen 16,000 oo dagaal yahan iyo 200,000oo lug ah. Halka ay muslimiintu ka ahaayeen 560 fardoolay ah iyo 12,000 oo lug ah! Iyada oo sidaa xaalku ahaa, haddana ciidankii muslimiinta ayaa guulaystay gaaladiina waa la jebiyey. Guuldarradaa iyo taya-xumadaa Xabashidu waxa ay noqotay waddadii uu Imaam Axmed u maray furashadii Xabasha inteeda badan. Arrintaas oo horseedday in muddo lix sano ah 1529^kiiilaa 1535^tiiuu Imaamku furto dhulka Xabashida boqolkiiba toddobaatan iyo shan 75%, isaga oo xarun ka dhigtay Dunbiya oo ku taalla nawaaxiga harada Taana.

Waa markii ugu horraysay ee Muslimiinta Geeska Afriki u midoobaan in ay la dagaallanka Xabashida, taas oo Alle sokadii ku suuragashay hoggaamintii Imaam Axmed Guray. Guulahaas is daba joogga ahi waxa ay suurageliyeen in ay dagaalka ka qayb galaan dadkii Xabashidu diinta qasabka kaga beddeshay intii aan nasrigu u iman. Duullimaadyada iyo dagaalladu aad ayay u qadhaadhaayeen awood la isula hadhayna ma jirin. Xabashidu, waxyaabihii ay muslimiinta ka aaminsanaayeen ee beenoobay waxa ka mid ahaa in aanay muslinku xilliga roobka dagaalamin, aaminaaddaas oo noqotay hal bacaad lagu lisay. Sidoo kale waxa ay ogaayeen in aanay muslinku dagaalamin ciidaha, taasina waxa ay noqotay cagsigeeda. Arrin kale ee Xabashidu aaminsanaayeen in muslimiintu aanay ku dagaalamin degaanada buuraleyda ah ee joogga sare, maadaama aanay degaankooda ahayn aqoonna u lahayn, waxa se qaadan waa ku noqotay in muslimiintu ay boqorkii Xabashida ugu tageen buur aad u dheer dhakadeeda oo ka fara-maroojiyeen mood iyo nool wixii uu halkaa ku haystay. Arrimahaas aan hore loogu aqoon ciidamadii muslimiintu waxa ay argagax iyo baqdin xad dhaaf ah ku abuurtay Xabashidii oo dhan, waxana ku dhacay jaahwareer iyo in uu ka khalkhalo hannaankii dagaalku.

Jabkaas is daba joogga ahaa ee loo geystay markii ay awoodi waayeen in ay iska caabbiyaan ayaa ay xidhiidh hoose la yeesheen Bortiqiiska oo waagaa ahaa quwad casri ah kuna gaashaaman hubka casriga ah ee baaruudda qaraxda. Bortiqiisku jihaadkii ayuu ka soo qayb galay si uu u badbaadiyo boqortooyada ay isku diinta yihiin ee jarka ka sii lulata. Dagaalkii xaqa iyo baadilkuna weji cusub ayaa uu yeeshay, xulafadii kiristaanka iyo ciidamadii diinta Alle ayaa foodda is daray, teellana la iskuma dhigan. Ciidankaa Bortiqiiskana dhawr jeer ayaa la jebiyey, guuladarrooyinkii la gaadhsiiyayna waxa ka mid ahaa in la dilo hoggaamiyihii ciidanka Bortiqiiska oo la odhan jiray Kiristoofer De Gama. Iyada oo ay sidaa ahayd, haddana ciidankii bortiqiiska waxa u suuragashay in ay toogasho ku dilaan Imaam Axmed Guray, isaga oo dagaalamaya meesha la yidhaado Waynadega, oo ku dhaw harada Taana sannadkii 1543^kii. Halkaas ayaa uu ku shihiiday Imaamkii guusha ku suntanaa, seeftii Alle ee Geeska Afrika. Geerida Imaamka ka dib duulimaadyadii hakad ayay galeen ma ay joogsan ee jihaadku waa sii socday.

Axmed Guray ma halgamaa Soomaali ah buu ahaa?

Imaam Axmed Guray, waxa uu ahaa halgamaa jihaadi ah oo ka soo baxay bulshada Soomaalida ee deggen geeska Afrika badankiisa. Waa halyeyga koowaad ee Soomaalidu ku dhadato, xusto marka ay halgan ka hadlayaan, iyaga uu ugu tilmaaman yahay astaan geesinimo, hoggaamiye, imaamnimo iyo jihaadba. Waxa se jira bulshooyin Soomaalida la ood-wadaag ah oo sheegta in Imaam Axmed Guray iyaga ahaa sida; Bulshooyinka Itoobiyaanka ah, Cafarta iyo qaar kale oo badan. Hore ayay Soomaalidu ugu maahmaahday “Guushu way aabbeyaal badan tahay” qofka guulaystana dad badan ayaa sheegta, sidaa darteed layaab ma laha in Axmed Guray oo kale ay sheegtaan cido kale. In badan ayaa la sheegtay haldoorka dadka Soomaalida, oo waata haddaba ay Itoobiyaanku (Boqor Xayle Salaase, 1958) ku doodaan in Sayid Maxamed Cabdalle Xasan ahaa mujaahid Itoobiyaan ah. Marka Darwiishkii shalay la sheeganayo, Axmed Guray oo 400 oo sano ka horreeyayna maxaad u malayn?

Soomaalinimada Imaam Axmed Guray, waxyaabo badan ayaa caddayn u ah. Mid weeyee waa hoggaamiyihii koowaad ee isku dubarida beelaha Soomaalida intii islaamka geesku gaalada la jihaadayay, iyada oo ay kari waayeen hoggaamiyeyaashii carbeed ee isaga ka horreeyay. Waxa marag ma doon ah in dadka Soomaalidu neceb yihiin shisheeye oo aanay u carbisnayn la shaqaynta iyo u hoggaansanka qof shisheeye ah. Waxa kale oo inoo caddaynaya naanaystiisa Axmed-Guray, oo ah magac ay Soomaalidu la baxdo. Sidoo kale magaca “Al-qaasi” haddii la is waydiiyo, ma aha mid fog ama laga dhadhamiyo shisheeyenimo, waayo? Magacani kama foga dadka iyo dhulka Soomaalida, magaalada maanta Boosaaso la yidhaado, muddo dheer ayaa loo yaqaanay Bender Qaasi. Magaaladaas oo ah magaalo Soomaaliyeed. Qodob kale haddii aynu soo qaadno, xagga sare waxa aynu ku soo aragnay in Imaam Axmed isaga oo yar uu la soo baxay firfircooni iyo hawlkarnimo la majeertay, taas oo ahayd astaan haddii wiilka Soomaaliga ah laga waayo aan la tirsan jirin. Arrintaas oo suugaanta aad loogu qeexay maansooyinka lagu sheegay waxa ka mid ah gabaygan Wiilwaal tiriyay;

“Wiil labiyo tobban jiray hadduu, lali ahaan waayo,

Marti laylka socota hadduu, luun ka bi’in waayo,

Looyaanka dirireed hadduu, luuf ka kicin waayo,

Ragganimo luddiis kuma jirtee, liicye bal ogaada”

Imaam Axmed Guray, ma jirto sabab loogu sheego qoomiyado kale oo aanu ahayn. Xilliyadan dambe waxa bulshada Soomaalida lagu dhex faafiyaa aragtida odhonaysa in uu ahaa bulshooyin kale oo Itoobiyaanku ugu horrayso. Laakiin Soomaalidu ma aqbasho inta badan sheegashadaa shisheeye debedda kaga imanaysa, waxa arrintaa gaashaanka u daruuraya sida ay ugu xuseen suugaanta. Haddii aynu soo qaadanno qaar ka mid ah abwaannadii Soomaali ugu magaca weynaa ee ku dhaatay Imaam Axmed Guray, waxa ka mid ahaa;

“Axmed Guray unuunkay jareen, ehel ha waayaane”

Xaaji Aadan “Afqalooc”

“Axmed Gurayna waad wada ogtiin, uubti loo qodaye”

Ibraahin Gadhle

“Waxaan idhi;

Axmed Guray xagguu degay,

Wuxu yidhi;

Xalanuu la deris yahay,

Dudadaa u kala rogan,

Xaawina ma durugsan”

Xasa-genay

“Ma goblamin Darwiishkii,